دژاوو (déjà vu) کلمهای فرانسوی بهمعنی «قبلاً دیدهشده» است و در فارسی برای آن کلمهی «آشناپنداری» انتخاب شده است. افرادی که دژاوو را تجربه کردهاند، از آن بهعنوان حس آشنایی شدیدی نسبت به چیزی که اصلا نباید برایشان آشنا باشد، یاد میکنند. ددر واقع یک تجربه ذهنی رایج است که در آن فرد احساس میکند که یک موقعیت، مکالمه یا حتی یک فکر قبلاً تجربه شده است. این حس آشنایی بسیار قوی است، گویی شما در حال زندگی مجدد یک رویداد هستید.
مثلاً بار اول است به شهر جدیدی رفتهاید؛ اما وقتی از کنار مکان خاصی میگذرید، احساس میکنید قبلاً در آنجا بوده اید. یا با دوستان دور میز شام نشستهاید و درحالیکه دارید دربارهی اتفاقات روزمره صحبت میکنید، ناگهان دچار این حس میشوید که قبلاً این لحظه را با همین افراد، همین میز شام و همین موضوع بحث تجربه کردهاید.
برای انکه بدانیم دژاوو چیست در ادامه با پارسینو همراه شوید.
علت دقیق دژاوو هنوز به طور کامل شناخته شده نیست. اما نظریههای مختلفی برای توضیح آن وجود دارد.
آرتور فانکهاوزر، دانشمند سوئیسی، معتقد است دژاوو انواع مختلفی دارد و برای مطالعهی بهتر این پدیده، لازم است تفاوتهای ظریف بین این تجربیات در نظر گرفته شود. مثلاً در دو مثال بالا، فانکهاوزر اولی را بهعنوان déjàvisite (از قبل بازدیدشده) و دومی را بهعنوان déjàvecu (قبلاً تجربهشده یا از سر گذرانده) توصیف میکند.
یا دکتر آکیرا اوکانر، استاد روانشناسی در دانشگاه سنت اندروز می گوید، «دژاوو در واقع تضادی است بین حس آشنایی چیزی و آگاهی از نادرست بودن این حس. چیزی که پدیدهی دژاوو را نسب به اتفاقات دیگر مربوط به حافظه، منحصربهفرد میکند همین آگاهی از این است که حافظهی شما سعی دارد فریبتان بدهد.»
دژاوو پدیدهی نسبتا رایجی است؛ اما متخصصان هنوز نتوانستهاند علت آن را بهطور قطعی مشخص کنند
دژاوو عموما یک تجربه معمولی و اغلب بی خطراست، اما در برخی موارد می تواند نشانه ای از مشکلات عصبی یا روانی باشد. اگر این تجربه ها به طور مکرر یا به شدت اتفاق بیفتند، مشاوره با یک متخصص میتواند مفید باشد.
علت دژاوو چیست؟
این پدیده میتواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:
- عملکرد مغز: برخی تحقیقات نشان میدهند که دژاوو ممکن است به دلیل یک خطای ناگهانی در پردازش اطلاعات در مغز باشد. به عنوان مثال، زمانی که مغز یک تجربه جدید را با یک خاطره قبلی اشتباه میگیرد.
- حالتهای روانی: استرس، خستگی یا اضطراب میتواند تأثیر زیادی بر تجربههای دژاوو داشته باشد. در این حالتها، مغز ممکن است بیشتر در معرض اشتباهات در پردازش اطلاعات باشد.
- تجربیات مشابه: دژاوو ممکن است زمانی رخ دهد که فرد در یک موقعیت جدید قرار میگیرد که شباهتهایی با یک تجربه قبلی دارد.
- نظریههای شناختی: برخی از نظریههای شناختی بیان میکنند که دژاوو میتواند به دلیل عدم هماهنگی در پردازش اطلاعات حسی و حافظه باشد.
- حواس پرتی: طبق تئوری شکاف ادراکی، هرچه حواس فرد پرتتر باشد، احتمال تجربهی دژاوو بیشتر است.در واقع ادراک شما بهجای متمرکز شدن در یک جهت، در دو جهت مخالف بهاصطلاح دچار شکاف شود و بدین ترتیب، ناحیهی هیپوکامپ مغز که مرکز یادگیری است، کمی گیج شود؛ ازیرا کاری را با دقت انجام نمیدهید، حال اگر دقت بیشتری در انجام یک کار داشته باشید این حس دژاوو احتمالا از بین خواهد رفت.
هنگام احساس دژاوو برای مغز چه اتفاقی رخ می دهد؟
دانشمندان علوم مغز و اعصاب تا به امروز تاکید کرده اند که دژاوو نشانهای از آسیبدیدگی یا زوال مغز نیست. آنها همچنین تأکید دارند این توهم حافظه به هیچوجه خطای حافظه نیست. در واقع، برعکس آن درستتر است. به اعتقاد اوکانر، دژاوو هنگامی رخ میدهد که مناطق پیشانی مغز سعی در اصلاح حافظهای نادرست داشته باشند و برای اکثر قریب به اتفاق مردم، تجربهی دژاوو احتمالاً چیز خوبی است چون نشانه ی این است که آن قسمت مغز که برای راستی آزمایی به کار میرود، دارد به خوبی کار میکند و مانع از یادآوری اشتباه وقایع میشود.در یک فرد سالم، اشتباه به خاطر آوردن هر روز اتفاق میافتد، چون حافظهی انسان میلیاردها نورون را درگیر میکند و این فرایند بسیار بههم ریخته است.
همچنین گفته شده مغز دائماً اطلاعات دریافتی از حواس مختلف را پردازش میکند. دژاوو ممکن است نتیجه یک ناهماهنگی یا تأخیر کوتاه در انتقال اطلاعات بین دو بخش از مغز باشد. مثلاً بخشی از مغز که مسئول پردازش فوری و حسی اطلاعات است، سریعتر از بخشی که مسئول تجزیه و تحلیل دقیقتر و حافظه است عمل میکند، و این میتواند منجر به احساس آشنایی نادرست شود.