شاید برخی از افراد آگاه باشند که سازمان ثبت احوال به عنوان متولی اصلی تغییر نام خانوادگی در کشور شناخته میشود، اما ممکن است برخی دیگر از قوانین مربوط به این تغییرات مطلع نباشند.
قانون ثبت احوال، که در ۵۵ ماده به همراه بخشهایی درباره کلیات، اسناد و مدارک ثبت احوال، ثبت ولادت، ثبت وفات، ازدواج و طلاق، صدور شناسنامه، صدور کارت شناسایی ملی، نام خانوادگی، تعویض شناسنامهها و نقل آن به دفاتر ثبت کل وقایع، تهیه مقدمات اجرای قانون و مقررات کیفری میپردازد.
در فصل هشتم این قانون، به مسائل مرتبط با نام خانوادگی و قوانین مربوط به تغییر آن اشاره شده است. ماده ۴۰ این قانون به متولی تغییر نام خانوادگی اشاره دارد و بیان میکند: «با تصویب سازمان ثبت احوال انجام خواهد شد». در ماده ۴۱ نیز چگونگی تغییر نام خانوادگی مطرح شده و تاکید شده است که فرد میبایست اجازه تغییر نام را از فردی که بر اساس تاریخ تقدم آن نام خانوادگی به نام او ثبت شده است، درخواست کند.
این ماده به این نکته اشاره دارد که: «حق تقدم نام خانوادگی با رعایت تاریخ تقدم صدور اسناد مختص افرادی است که بنام آنها در دفاتر مخصوص نام خانوادگی ادارات ثبت احوال به ثبت میرسد و افراد دیگر حق اختیار آن را در آن اداره ندارند مگر با اجازه حق تقدم؛ و این حق پس از وفات به ورثههای قانونی منتقل میشود. هر یک از ورثهها میتوانند اعتراض کنند و تغییر نام خانوادگی افرادی که نام خانوادگی آنها را در اختیار کردهاند را از دادگاه بخواهند، اما ورثهها میتوانند به یکدیگر اجازه دهند که نام خانوادگی آنها را به کاربری بگذارند.» بر اساس این مقررات، در این گزارش به برخی از ابهامات و سوالات مرتبط با تغییر نام خانوادگی پاسخ داده شده است.
برای تغییر نام خانوادگی میتوان از قوه قضاییه اقدام کرد؟
احتمالاً برخی از افراد نمیدانند که سازمان ثبت احوال به عنوان متولی اصلی تغییر نام خانوادگی در کشور شناخته میشود. طبق ماده ۴۰ قانون ثبت احوال، تغییر نام خانوادگی با تصویب این سازمان انجام میشود. بنابراین، به اصطلاح قانونی، تغییر نام خانوادگی با تصویب سازمان ثبت احوال کشور صورت میپذیرد و هیچ وظیفهای در این زمینه به عهده قوه قضاییه نمیافتد.
نامهای پیشنهادی برای تغییر باید چه ویژگیهایی داشته باشند؟
یکی از سوالات متداول مردم، این است که چه ویژگیهایی باید در نامهای خانوادگی وجود داشته باشد تا بتوان آنها را انتخاب کرد. قانون در فصل هشتم به این سوال پاسخ داده و تأکید میکند که واژهی انتخابی برای نام خانوادگی باید مناسب و بدون معارض باشد. به عبارت دیگر، کسی قبلاً از آن واژه به عنوان نام خانوادگی استفاده نکرده باشد، و در صورتی که این نام خانوادگی انتخابی معارض داشته باشد، باید حتماً اجازه از فردی که حق تقدم آن نام را دارد، در محل صدور شناسنامه متقاضی گرفته شود.
آیا زوجه میتواند نام خانوادگی همسرش را انتخاب کند؟
یکی از سوالات متداول مردم، این است که چه ویژگیهایی باید در نامهای خانوادگی وجود داشته باشد تا بتوان آنها را انتخاب کرد. قانون در فصل هشتم به این سوال پاسخ داده و تأکید میکند که واژهی انتخابی برای نام خانوادگی باید مناسب و بدون معارض باشد. به عبارت دیگر، کسی قبلاً از آن واژه به عنوان نام خانوادگی استفاده نکرده باشد، و در صورتی که این نام خانوادگی انتخابی معارض داشته باشد، باید حتماً اجازه از فردی که حق تقدم آن نام را دارد، در محل صدور شناسنامه متقاضی گرفته شود.
حق تقدم نام خانوادگی چیست؟
حالا اگر کسی که قصد تغییر نام خانوادگی را دارد، اولین گام را برداشته باشد، چه اقداماتی باید انجام دهد؟ آیا او میتواند هر نام خانوادگی را انتخاب کند یا این انتخاب هم با قوانینی همراه است که باید توضیح داده شود؟ بدون شک، پاسخ دوم درست است. حق تقدم نام خانوادگی با رعایت تاریخ تقدم صدور مجموعه اسنادی مرتبط است که به نام افراد در دفتری اختصاصی نام خانوادگی در ادارات ثبت احوال ثبت شده است. افراد دیگر حق استفاده و درخواست این اسناد را ندارند و برای بهرهمندی از این اسناد باید بر اساس ماده ۴۱ قانون ثبت احوال اجازه حق تقدم را کسب کنند.
اگر دارنده حق تقدم از دنیا رفت، برای اخذ اجازه باید کرد؟
اگر فردی که حق تقدم را داشته، از دنیا رفته باشد، این حق به وراث قانونی او منتقل میشود. افرادی که تمایل دارند همان نام خانوادگی را برگزینند، باید به وراث فرد فوت شده مراجعه کنند
از چه سنی میتوان نام خانوادگی را تغییر داد؟
پاسخ به این پرسش را میتوان به این صورت ارائه داد: هر فردی که به سن ۱۸ سال تمام و سن قانونی رسیده باشد، باید تمامی دستورالعملها را پیش از اقدام به درخواست تغییر نام خانوادگی مطالعه کند. سپس میتواند خانوادگی مورد نظر خود را از میان واژههای بدون معانی متعارض انتخاب کند یا در صورت نیاز اجازه از دارنده حق تقدم را یکبار درخواست کند.
اگر نام خانوادگی پدر با جد پدری متفاوت باشد آیا می تواند نام خانوادگی جد را استفاده کرد؟
در چنین شرایطی، فرزندان بزرگتر یک خانواده میتوانند با دریافت اجازه نامه از پدربزرگ و یا در صورت فوت او بدون نیاز به اجازه نام از نام خانوادگی پدربزرگ استفاده کنند.
